Kua tukuna ngā tohu reorua hou ki te ara tuku kōrero (next set of bilingual signs released for public consultation)

|

Ka tukuna tētahi kohikohinga o ngā tohu huarahi reorua e whakaarotia ana ki te ara tuku kōrero i tēnei rā, e ai ki te Hoa Toihau o Te Mātāwai, ki a Reikura Kahi, rāua ko te Kaiurungi o Waka Kotahi, ki a Kane Patena.

Ko te ara tuku kōrero nei he wāhanga o te hōtaka He Tohu Huarahi Māori e ārahina ana e Te Mātāwai rāua ko Waka Kotahi kia āhei ai te whakamahinga o te reo Māori ki ngā tohu huarahi puta noa i Aotearoa. He rōpū motuhake a Te Mātāwai e hāpai ana i te whakarauoratanga o te reo Māori mā ngā iwi, mā te iwi Māori anō hoki. E kōkiritia ana tēnei hōtaka i runga i te whakakitenga kia hoki te reo Māori hei reo tuatahi mō Aotearoa, mā te whakakitea ōna ki ngā taiao aunoa, kia kaha ake te kōrerotia me te rangona ōna.

Hei tā Reikura Kahi, “Mā te reoruatanga o ngā tohu huarahi, ka whai hua a Aotearoa whānui inarā ka kite ate reo Māori ki ngā hapori kei reira ngā whanau e noho ana, e tākaro ana, ka whakapūmautia hoki te mana o te reo. Ko te whakatairanga i te reo, ko te whai wāhitanga mai o te hapori ētahi ākinga nui i te whakarauoratanga o te reo, nā reira mātou e hurō nei.”

“He mahi nui ngā tohu reorua, e hoki mai ai te reo Māori ki te taumata e tika ana mōna. Mā te whakapiki i te mōhiotanga o te reo, mā te whakaaheitanga o te reo ki ngā hapori me ngā tāone nui, ka whai tūāpapa tātou hei whakatipu i ngā kaupapa ā-iwi hou e hāngai ana ki ngā whakatipuranga kei te heke mai.”

Kei te kohikohinga nei ngā tohu e 94, ā, kua whakarōpūngia i runga i te momo o te tohu:

  • Ngā tohu wāhi
  • Ngā tohu huarahiwaka tūmatawhānui, ngā tohu huarahiwaka motuhake hoki
  • Ngā tohu ara hīkoi, ara pahikara hoki
  • Ngā tohu ārahi, ngā tohu whakatūpato hoki
  • Ngā tohu ara whānui, ara puaki hoki
  • Ngā tohu taupua hei whakatūpato

Kei te whakatakoto whakaaro hoki mātou i ngā panonitanga huhua ki The Land Transport Rule: Traffic Control Devices (Kura/School Signs) Amendment 2023, he pakupaku noa iho.

I whakatūria tētahi kāhui mātanga reo Māori, e kīia ana ko te Pae Whakamāori, māna e whiriwhiri whakaaro, e tuku whakaaro hoki mō ngā whakamāoritanga i ngā tohu.

E kī ana a Toihuarewa Tom Roa, nō Te Pae Whakamāori, he reo ā-Motu te reo Māori e whai mana ana ki te ture. 

“E kitea, e rongongia whānuitia ana ēngari mō runga o ngā tohu o runga ngā rori, ngā tiriti, ngā ara matua,  o Aotearoa.  Mā ēnei whakamāoritanga tērā e whakatika.”

“Heoi anō mō te mana o te reo Māori, he nui te whaiwhakaaro a te Pae Whakamāori o Te Waka Kotahi ki te haumaru o te hapori, me te rite tonu o ngā tohu reo Māori huri noa i Aotearoa.” I mātairuatia ngā whakamāoritanga nei, he mea tautoko e Te Mātāwai.

“Kua whāia, kua whakauruhia hoki e mātou ngā whakaaro o ngā rōpū huhua, ngā mātanga reo Māori me te ao Māori mai, ngā Kaunihera ā-Rohe mai, ngā rōpū whakahaumaru mai, ngā rōpū mahi huarahi mai,” hei tā Kane Patena.

“I rangahau hoki mātou i ngā tohu reorua kei whenua kē, ka kitea hoki, mehemea he pai te hanga o ngā tohu, kua heke iho te mōreareatanga.”

E kii ana a Nicholas Manukau, te Tumuaki o Waka Kotahi, ko te reo Māori he taonga tuku iho mo ngā tāngata katoa o Aotearoa, ahakoa ko wai, ahakoa no whea, 'ko te reo Māori, ko tātou, ko te pou tuakiri o Aotearoa’.

Ko He Tohu Huarahi Māori tētahi hōtaka e tautokona ana e Te Taura Whiri i te reo Māori me Te Manatū Waka. Nā te mahi tahi ki Te Mātāwai i hua mai ai he ohu mahi tahi mā He Tohu Huarahi Māori, māna ngā whakataunga whakamutunga mō ngā tohu ka whai wāhi mai ki te kohikohinga ka tukuna ki te ara tuku kōrero.

E whai ana tēnei ara tuku kōreroara tuku kōrero i tētahi panonitanga ki te ture i te tīmatanga o te tau nei e whakaaetia ai ngā tohu huarahi reorua mō ngā kura.

Ka tīmata te whakaputanga o ngā tohu nei i ngā tohu me whakahou, pēnei i tohu i pākatukaru kei ngā wāhi i haukerekerehia e te huripari, ā, me whai tohu hou ērā wāhi.

E hāngai ana tēnei ki tā mātou rautaki whakaputa i ngā tohu reorua kia māmā ai nga utu, kia whakatūria ngā tohu hou nei ina whakahoungia ētahi tohu, ina pīrangihia ētahi tohu hou hoki. Koinei hoki te rautaki i whāia ai mō ngā tohu kura hou.

Kua mahi rangahau a Waka Kotahi kia tautohua ai ngā tauira kei te ao, ki te whakatewhatewha hoki ngā pānga haumarutanga o ngā tohu reorua. Arā noa atu ngā whenua e whakamahi ana i ngā tohu reorua, ā, e ai ki ngā kōrero kāore e kitea ana te pikitanga o ngā aituā, o ngā whara nā ngā tohu reorua ki ngā whenua e ine ana i tēnei āhuatanga (hei tauira, ko Kotirana me Wēra).

Kei konei ngā kōrero mō te rangahau me ētahi atu pārongo e pā ana ki te hōtaka tohu huarahi reorua nā He Tohu Huarahi Māori

Ka kati te ara tuku kōrero e pā ana ki te kohikohinga tohu huarahi reorua e whakaarotia ana hei te 5 karaka, Paraire 30 June 2023.

Ngā rōpū mahi tahi me te hapori e hura ana i tētahi tohu kura ki Rotorua. E whai ana tēnei ara tuku kōrero i tētahi panonitanga ki te ture  i tērā tau e whakaaetia ai ngā tohu huarahi reorua mō ngā kura.

Ētahi tauira o ngā tohu:He kōrero tautoko

E tautokona ana te hōtaka tohu huarahi reorua a He Tohu Huarahi Māori e tētahi ohu pūkenga rau nō ngā rōpū e rua, me tētahi kāhui kaiwhakamāori mātanga nō te motu whānui. I whakatūria a Te Mātāwai i te tau 2016 i runga anō i te Ture mō te Reo Māori, ā, ka hāpai i ngā iwi me te iwi Māori, ka  mahi tahi hoki ki te Karauna mō te whakarauora i te reo Māori te take.

E rua ngā wāhanga o te mahi a te hōtaka tohu huarahi reorua a He Tohu Huarahi Māori:

  • Wāhanga 1: ka tautohu, ka wānanga, ka whakaahei hoki i tētahi whiringa mātāmua o ngā tohu reorua i mua i te paunga o te tau 2023.
  • Wāhanga 2: ka whai i tētahi pūnaha hei whiriwhiri, ā, ki ngā wāhi e taea ana, ka whakatutuki i te toenga o ngā tohu nei mai i te tau 2024. Kei te āhua o te pūtea tēnei wāhanga.

He pārongo anō mō te hōtaka tohu reorua a He Tohu Huarahi Māori

Tukao mai ō kōrero mā te imera ki rules@nzta.govt.nz, mā te pepa hiko rānei.

Next set of bilingual signs released for public consultation (English version)

Tags